Biography
Sexto rey de Portugal, nació de la unión de Alfonso III de Portugal y Beatriz de Castilla, hija bastarda de Alfonso X, el 9 de octubre de 1269. Presente en la documentación regia a partir del día 12 de ese mismo mes, fueron sus ayos Lourenço Goncalves Magro y Nuno Martins de Chacim —a quienes recompensó respectivamente con la donación de la villa de Arega y con el cargo de mayordomo mayor, que Nuno Martins de Chacim desempeñó entre 1279 y 1284—, y entre sus preceptores podrían haberse encontrado Aimeric d’Ebrard, que ascendió a obispo de Coimbra, y Domingos Jardo, que fue canciller de Dionís de Portugal y obispo de Évora y de Lisboa.
Recibió pues, una esmerada educación por influencia directa de su padre, de gran cultura francesa, superior a la de cualquier otro rey de la Edad Media portuguesa.
Siendo todavía infante, en 1278 su padre lo dotó de casa propia con su correspondiente cuerpo de vasallos. Muerto Alfonso III el 16 de febrero de 1279, y tras una corta regencia encabezada por su madre, Dionís de Portugal asumió ese mismo año el gobierno del reino hasta 1325, año de su muerte. El 11 de febrero de 1282 se casó en Barcelona con Isabel de Aragón, hija mayor de Pedro III el Grande y de Constança Stauffen (nieta de Federico II de Sicilia), y conocida como la Rainha Santa. De ese matrimonio nació el príncipe don Alfonso, que fue el siguiente rey de Portugal entre 1325 y 1357, aunque el monarca tuvo una vasta prole de hijos ilegítimos, entre los que merecen ser destacados don Alfonso Sánchez y don Pedro, conde de Barcelos. El reinado de Dionís de Portugal estuvo marcado por diversos enfrentamientos en los que la Rainha Santa ejerció una actitud conciliadora. [...]
Works
Ediciones. Cancioneiro d’El-Rei D. Diniz pela primeira vez impresso sobre o manuscripto Vaticano, ed. de C. Lopes de Moura, Paris, Aillaud, 1847
H. R. Lang, Das Liederbuch des Könings von Portugal, Hildesheim-New York, Georg Olms Verlag, 1972 (reimp. de la ed. de Halle, Max Niemeyer, 1894)
J. J. Nunes (ed.), Cantigas d’Amigo dos trovadores galego-portugueses, vol. II, Lisboa, Centro do Livro Brasileiro, 1973 [1.ª ed., 1926-1928], págs. 1-55, n.os I-LV
Cantigas d’Amor dos trovadores galego-portugueses, New York, Kraus Reprint C.O., 1971 [1.ª ed., 1932], págs. 60-203, n.os XXVIII- XCIX
Cancioneiro da Biblioteca Vaticana (cód. 4803), ed. facs. con introd. de L. F. Lindley Cintra, Lisboa, Centro de Estudos Filológicos-Instituto de Alta Cultura, 1973, fols. 7v.-29r., n.os 80-207
Cancioneiro da Biblioteca Nacional (cód. 10991), ed. facs. con introd. de L. F. Lindley Cintra, Lisboa, Biblioteca Nacional-Imprensa Nacional-Casa da Moeda, 1982, fols. 111r.-133r., n.os 497-605
fols. 320v.-322v., n.os 1533-1542
M. R. Lapa, Cantigas d’escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses, Vigo-Lisboa, Ir Indo Edicións-Edições João Sa da Costa, 1995 [1.ª ed., 1965], págs. 74-80, n.os 88-97
E. Gonçalves, Poesia de Rei: três notas dionisinas, Lisboa, Cosmos, 1991
N. Júdice, Cancioneiro. D. Denis, Lisboa, Teorema, 1998
L. G. Videira Lopes, Cantigas de Escárnio e Maldizer dos Trovadores e Jograis Galego-portugueses, Lisboa, Editorial Estampa, 2002, págs. 482-491, n.os 416-425
R. Cohen, 500 Cantigas d’Amigo, Porto, Campo das Letras, 2003, págs. 586-645.
Bibliography
R. de Pina, Crónica de D. Dinis, Porto, Civilização, 1945
A. Caetano de Sousa, História Genealógica da Casa Real Portuguesa, vol. I, Coimbra, Atlântida Livraria-Editora, 19462, págs. 125-134, 148, 175, 191
R. de Pina, Crónica de D. Dinis, ed. de C. da Silva Tarouca, Coimbra, Universidade de Coimbra, 1947
Documentos para a História da Cidade de Lisboa. Livro I de Místicos de Reis. Livro II dos Reis D. Dinis, D. Afonso IV, D. Pedro I, Lisboa, Câmara Municipal de Lisboa, 1947
C. da Silva Tarouca (ed. crít.), Crónicas dos Sete Primeiros Reis de Portugal, vol. II, Lisboa, Academia Portuguesa da História, 1952
A. Cortês Pinto, “D. Diniz”, en H. Cidade (dir.), Os Grandes Portugueses, Lisboa, Arcádia, 1960, págs. 69- 88
O. Moreira de Sena Martins, D. Dinis. O homem e a obra, Lisboa, Bertrand, 1962
W. M. Davis, “Análise Literária de uma Cantiga de Dom Denis”, en Luso-Brazilian Review, 1, 2 (1964), págs. 51-61
F. F. Lópes, “O primeiro manifesto de El- Rei D. Dinis contra o Infante D. Afonso seu filho e herdeiro”, en Itinerarium, año XII, n.º 55 (1967), págs. 17-45
J. Veríssimo Serrão, História de Portugal, vol. I, Lisboa, Verbo, 1977
M. Rodrigues Lapa, “Uma cantiga de D. Denis (C. V. 208
C. B. N. 605). Interpretação e fontes literárias”, en Miscelânea de Língua e Literatura Portuguesa Medieval, Coimbra, Coimbra Editora, 1982, págs. 206-233 (inicialmente publicado en París, Imprenta J. Solsona, 1930)
A. A. Lindeza Diogo, “D. Dinis e alguns problemas da lírica galego-portuguesa”, en Diacrítica, 3-4 (1988-1989), págs. 215-241
X. L. Couceiro, “Notas a unha cantiga dionisíaca”, en M. Brea y F. Fernández Rei (eds.), Homenaxe ó profesor Constantino García, Universidade de Santiago de Compostela, Departamento de Filoloxía Galega, Servicio de Publicacións e Intercambio Científico, 1991, págs. 285-292
P. Lorenzo Gradín, “La malcasada de Don Denis: la adaptación como renovación”, en Revista de Literatura Medieval, 3 (1991), págs. 117-128
J. Mattoso, “A guerra civil de 1319-1324”, Portugal Medieval. Novas interpretaçáes, Lisboa, Imprensa Nacional-Casa da Moeda, 19922, págs. 293- 308
L. Ventura, A Nobreza da corte de Afonso III, dissertação de doutoramento policopiada, vol. II, Coimbra, Universidade de Coimbra, Faculdade de Letras, 1992, págs. 538-540, 626- 629, 665-666, et passim
J. Mattoso, História de Portugal, vol. II. A Monarquia Feudal (1096-1480), Lisboa, Editorial Estampa, 1993, págs. 147-166
P. Fonseca y R. P. Garay, “Formas do simbólico en Levantou-s’a velida de don Dinís: arqueoloxía da plurisemia poética”, en Anuario de estudios literarios galegos, Vigo, Galaxia, 1993, págs. 47-66
J. Mattoso, História de Portugal, vol. II, Lisboa, Círculo de Leitores, 1993
E. Gonçalves, [“Don Dionís”], en G. Lanciani y G. Taviani (coords.), Dicionário de Literatura medieval galega e portuguesa, Lisboa, Caminho, 1993, págs. 206-212;T. R. Hart, “The cantigas de amor of King Dinis em maneira de proençal?”, en Bulletin of Hispanic Studies, LXXI, 1 (1994), págs. 29-38
P. Lorenzo Gradín, “La pastorela gallego-portuguesa: entre tradición y adaptación”, en Romanica Vulgaria. Quaderni, XIII-XIV (1994), págs. 117-146
A. R. de Oliveira, Depois do espectáculo trovadoresco. A estrutura dos cancioneiros peninsulares e as recolhas dos séculos xiii e xiv, Lisboa, Colibri, 1994, págs. 269-273, 327-328
E. Gonçalves, “plaga autem linguae comminuet ossa (Eccli.
28, 21). A propósito de D. Denis, Dissem’oj’un cavaleiro”, en G.
Santos, J. Fernandes da Silveira y T. C. Cerdeira da Silva (orgs.), Cleonice,
clara em sua geração. Miscelânea em honra da Professora Cleonice
Berardinelli, Rio de Janeiro, Universidade Federal do Rio de Janeiro,
1995, págs. 165-170
R. Lemaire, “Sinceridade ou fingimento? Uma cantiga de D. Dinis”, en C. da Cunha Pereira y P. R. Dias Pereira (coords.), Miscelânea de estudos lingüísticos, filológicos e literarios in memoriam Celso Cunha, Rio de Janeiro, Nova Fronteira, 1995, págs. 829-840
A. R. de Oliveira, Trobadores e xograres. Contexto histórico, Vigo, Xerais, 1995, pág. 116
J. L. Rodríguez, “O eco de Dom Denis na literatura posterior”, en J. Paredes (ed.), Medioevo y Literatura. Actas del V Congreso de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval (Granada, 27 septiembre-1 octubre 1993), vol. IV, Granada, Universidad, 1995, págs. 179-201
J. Serrão y A. H. de Oliveira Marques, Nova História de Portugual. Vol. III. Portugal em Definição de Fronteiras (1096-1325). Do Condado Portucalense à crise do século XIV, Lisboa, Editorial Presença, 1996, págs. 144-163
L. M. de M. Mongelli, “Elas por ele, el Rei D. Dinis”, en M. do A. T. Maleval (coord.), Estudos galegos, Nitéroi, Editora da Universidade Federal Flumiense, 1996, págs. 37-42
E. Gonçalves, [“Don Dionís”], en VV. AA., Biblos. Enciclopédia Verbo das literaturas de língua portuguesa, vol. II, Lisboa, Verbo, 1997, págs. 148 y ss.
J. M. Montero Santalha, “As sete cantigas de amor de Dom Dinis do fragmento Sharrer”, en Agália, 50 (1997), págs. 229-237
J. A. de Sotto Mayor Pizarro, Linhagens Medievais Portuguesas. Genealogias e Estratégias (1279-1325), dissertação de doutoramento policopiada, Porto, Universidade do Porto, 1997, vol. I, págs. 184-201; vol. II, págs. 1079-1230
T. R. Hart, En maneira de proençal, the medieval Galician-Portuguese lyric, London, Department of Hispanic Studies, Queen Mary and Westfield College, 1998
M. Gamboa, “Dom Dinis e a retórica da saudade”, en M. Meira do Nascimento (ed.), Textos medievais portugueses e suas fontes. Matéria da Bretanha e cantigas com notação musical, São Paulo, Humanitas FFLCH-USP, 1999, págs. 157-166
M. A. Ramos, “Invoco el rrey Dom Denis. Pedro Homem e o Cancioneiro da Ajuda”, en S. Fortuño Llorens y T. Martínez Romero (eds.), Actes del VII Congrés de l’Associació Hispànica de Literatura Medieval (Castelló de la Plana, 22-26 de setembre de 1997), vol. I, Castelló de la Plana, Publicacions de la Universitat Jaume I, 1999, págs. 127-185
M. Brea, “Levantou-s’a velida, un exemplo de sincretismo harmónico”, en J. L. Rodríguez (ed.), Estudos dedicados a Ricardo Carvalho Calero, vol. II, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela, 2000, págs. 139-151
M. O. Rodrigues Santana, “Vocabulário do Cancioneiro de D. Dinis”, en I. M. Duarte et al. (coords.), Actas do Encontro comemorativo dos 25 anos do Centro de Linguística da Universidade do Porto (Porto, 22-24 de Novembro de 2001), vol. II, Porto, Centro de Linguística da Universidade do Porto, 2002, págs. 127-145
G. Tavani, Trovadores e jograis. Introduçio à poesia medieval galego-portuguesa, Lisboa, Caminho, 2002, págs. 387-388
F. Brugnolo, “Da don Denis a Raimbaut de Vaqueiras”, en Critica del testo, VII, 2 (2004), págs. 617-636
M. P. Ferreira, Cantus Coronatus d’El Rei Dom Dinis – 7 cantigas by King Dinis of Portugal, texto en port., trad. ingl. de D. Cranmer, Kassel, Reichenberger, 2005
“Don Dionís de Portugal”, en Goldberg: Early music magazine (revista de música antigua), 40 (2006), pags. 52-59
Relation with other characters
Events and locations


1269 9/x
Nace en Portugal el rey don Dionis, nieto del rey Alfonso X y futuro rey de Portugal.

1279 16/ii
Muere Alfonso III de Portugal. Le sucede su hijo don Dionís.

1287 vii
Sancho IV y Dionís se entrevistan en Sabugal, a petición del monarca portugués, para acordar medidas contra Álvar Núñez de Lara y Alfonso Sá...

1287 ix
Operaciones conjuntas de Sancho IV y Dionís contra Arronches, que ofrece una enconada resistencia. El monarca portugués hace ver al castella...

1287 xii
Acuerdos de Badajoz, negociados durante un mes por las reinas portuguesas Beatriz (viuda de Alfonso III) e Isabel (esposa de Dionís) y la ca...

1290 9/viii
Nicolás IV, por la bula De statu regno Portugalie, accede a la fundación de la Universidad de Lisboa, cuya confirmación le había soli...

1291 15/ix
Sancho IV de Castilla y Dionís de Portugal se entrevistan en Ciudad Rodrigo. Acuerdan el matrimonio de Fernando, heredero de Castilla, y Con...

1292 30/iv
Sancho IV se entrevista con Dionís en Ciudad Rodrigo y le solicita ayuda económica para la campaña que está a punto de iniciar. El monarca p...

1293
Sancho IV, a instancias de Gonzalo Pétrez, arzobispo de Toledo, crea el Estudio General de Alcalá de Henares. Obedece al mismo deseo de disp...

1295 x
Entrevista de María de Molina y Dionís en Ciudad Rodrigo: el rey portugués retira su apoyo a los rebeldes, recibe a cambio Serpa, Moura y Mo...

1296 viii
Dionís de Portugal invade Castilla: en Salamanca le reciben los dos titulados reyes de León y Castilla. El monarca portugués remonta el curs...

1297 12/ix
Tratado de Alcañices entre Castilla y Portugal. Se reconoce la anexión a Portugal de Olivenza, Campo Maior, Ouguela y San Felices de los Gal...